Kolonoskopi

Kolonoskopi:

Genellikle korkutucu bir işlem olarak hafızalarda yer eden kolonoskopi, özellikle kalın bağırsak kanserinin teşhisinde en etkili yöntem. Ondan korkmak yerine onu tanıyarak erken tanı alabilir, hastalıklardan korunabilir ya da tedavi şansınızı artırabilirsiniz. Kolonoskopi, kalın bağırsakların endoskopik olarak incelenmesi işlemine deniliyor. Kolonoskopinin tanı koyma ihtimali uygun koşullarda ve yeterli tecrübeye sahip uzmanlar tarafından yapıldığında yüzde 95-98 gibi yüksek seviyelere erişiyor. İnceleme kolonoskopi cihazının makattan kolona girmesi, kalın bağırsağın kıvrımlı ve büküntülü kesimlerinden geçilmesi ve kalın bağırsağın çekum (ince bağırsakların bitiminin kalın bağırsağa bağlandığı alan) denilen bölümüne erişilmesi yoluyla yapılıyor.

Kolonoskopi sırasında gastroskopide olduğu gibi sedasyon (yüzeysel uyku) sağlayan damar içi ilaçlar kullanılabildiğini ancak kolonoskopide kullanılan flexible skop kolonun büküntülü yerlerinden geçerken bu alanlarda gerilme yaratarak ağrıya sebep olabiliyor. Bu nedenle kolonoskopide gastroskopiden farklı olarak damar içi narkotik ağrı kesici ilaçların da uygulanması gerekebiliyor.

Kolon kanserinden koruyor

Yapılan geniş ölçekli bilimsel çalışmalar 3-5 yıl aralıklarla yapılan kolonoskopi takiplerinin kolon kanserinden ölüm riskinde yüzde 75 azalma sağladığını gösteriyor. Şayet 40 yaş ve altındaki kişilerde şikayetler kalın bağırsakların son kesimlerinde bir problem olduğuna işaret eder nitelikte ise kolonoskopi yerine flexible sigmoidoskopi yapılması yeterli oluyor.

İşlemi ertelemek gerekebilir

Yakın zamanda miyokard enfarktüsü ya da koroner by-pass operasyonu geçirmiş olan kişiler kolonoskopi işlemini acil olmadıkça ileri bir tarihe bırakmalı. Kan sulandıran ilaçların türevlerini kullananlar kolonoskopi randevusundan bir hafta önce bu tip ilaçları kullanmayı bırakılmalı. Böylece yapılacak kolonoskopide hem biyopsi alma imkanı garantilenir hem de polip saptanması halinde hemen o seansta polipektomi (polibin elektrik kullanılarak sapından kesilmesi) işlemi yapılabilir. Hastaların kolonoskopi yapılacak günde, sabahtan itibaren diğer ilaçlarının tamamını almaları gerekiyor. Kolonoskopi işlemi uyutularak yapıldığından hastaların kolonoskopiye refakatçili ve dönüşlerinde otomobil kullanamayacaklarını bilerek gelmeleri gerekiyor.

Bağırsaklar boşaltılıyor

Kolonoskopi alt gastrointestinal endoskopi olarak da isimlendiriliyor. Kolonoskopinin uygulanabilmesi için tetkikten 12-16 saat öncesinden itibaren bazı likit bağırsak boşaltıcılarının hasta tarafından içilmesi gerekiyor. Kolonoskopi ile benzerlik gösteren bir diğer işlem de flexible sigmoidoskopi (flexible rektosigmoidoskopi). Bu işlem de aynı cihaz ve yöntemle yapılıyor. Ancak bu işlemde kalın bağırsağın son 30-50cm’lik kısmı inceleniyor. Kolonoskopi hazırlığında önceden likit bağırsak temizleyiciler içmek gerekirken bu tarz bir inceleme yapılacak hastaya müracaat ettiği anda makat yolu ile lavman tarzı ilaçlar uygulanması çoğu zaman yeterli oluyor.

Komplikasyon riski düşük

Kolonoskopi sırasında bağırsak delinmesi, bağırsak kanaması gibi komplikasyonlar binde 1 sıkılıkta ortaya çıkabiliyor. Tecrübeli ellerde bu komplikasyon oranı çok daha düşük ancak bu tip istenmeyen durumların ortaya çıkması halinde de kısa sürede yapılacak cerrahi müdahalelerle sorun ortadan kaldırılabiliyor. Kolonosokopi işleminde kullanılan skoplar her kolonoskopi uygulamasından sonra en az 20 dakika dezenfektan solüsyonlar içinde tutularak dezenfekte ediliyor. Bu sayede enfeksiyon ihtimali ortadan kaldırılıyor. Ayrıca  hasta yakınları kolonoskopik görüntüleri yapıldığı esnada monitörden izleme şansına da sahip olabiliyor. Böylece hastalarının yapılan kolonoskopiden rahatsızlık duyup duymadığına da bizzat şahit oluyor.

Kolonoskopiye ne zaman ihtiyaç duyuluyor?

Kolonoskopi tanı ve tedavi amaçlı yapılabilen bir endoskopik girişim olmakla beraber bazı özel durumlarda hastaya ilerleyen zaman içerisinde birçok defa kolonoskopi uygulanabiliyor. Bu durum kolonoskopik takip programları şeklinde isimlendiriliyor.

Teşhis amaçlı:

- Gaitada gizli kan saptanması

- Sebebi açıklanamamış demir eksikliği tanısı

- Müzmin ve sebebi bulunamamış diyare (ishal)

- Gaitada gözle görülür kan

- Eski döneme kıyasla bağırsak alışkanlığı değişen hastalar (özellikle 50 yaş üstünde)

- Melena (katran gibi siyah ve kötü kokulu dışkı) saptanmışken mide endoskopisi (gastroskopi) normal çıkan hastalar

- Baryum kullanılarak çekilmiş kolon grafilerinde tümör, polip, darlık gibi durumlara ait şüpheli durumlar

- Kolon kanseri veya polibi saptanmış bir vakada kalın bağırsağın diğer kesimlerinde de eş zamanlı ikinci benzer bir problemin olup olmadığını araştırmak

- Kalın bağırsakta saptanmış bir rahatsızlığın kolonun hangi seviyelerine kadar yayılmış olduğunun belirlenmesi

Takip amaçlı:

- Daha önceden saptanmış kolon kanseri veya adenomatöz polip öyküsü

- Kalıtsal polipozis sendromu öyküsü

- Kalıtsal polipozis sendromu mevcut olmaksızın gelişmiş kolon kanserine ait aile öyküsü olması

- 7-10 yıldan uzun süredir devam etmekte olan ülseratif kolit hastalığı

- Birinci derece kan bağı olan bir aile ferdinde kolon kanseri öyküsü olması

- Kolonu yaygın biçimde tutan Crohn hastalığı

- Ailevi kanser sendromu tanısı

Tedavi amaçlı:

- Kolondan yabancı cisim çıkartılması

- Kolon poliplerinin elektrik kullanılarak kesilip alınması (polipektomi)

- Kalın bağırsağın darlık alanlarına stent yerleştirilmesi veya balonla genişletilmesi

- Kalın bağırsak iç duvarında olan değişik sebepli kanamaların o alana ilaç zerk edilerek, koterizasyon uygulanarak yahut band ligasyonu kullanılarak durdurulması

- Akut fonksiyonel kolon tıkanıklığı veya kendi üstüne katlanması ile oluşan kolon tıkanıklıklarının tedavisi

Kolonoskopi öncesi hazırlık yapmam gerekiyor mu?

Toplumda bu konuda bilinen hususlar gerçek durumdan oldukça uzaktır. Çoğu hasta kolonoskopi olabilmek için en az iki gün süreyle aç kalınması gerektiğini düşünmektedir. Ayrıca kolonoskopiden önceki gün 5 litre suya katılarak hazırlanan bir ilacın hazırlık için şart olduğu düşüncesi pek çok hasta tarafından paylaşılmaktadır. Dolayısı ile bu tarz bir hazırlık gerekmesi halinde kolonoskopi işleminin öncesinde dahi hastaları strese sokan bir dönem yaşanması gerektiği düşünülebilir. Oysa kolonoskopiden önceki son iki günde sadece lifli gıdalardan uzak durarak ve bunun dışında tamamen normal beslenerek kolonsokopiye hazırlanmak mümkündür. Tetkikten önceki günün akşam yemeği için saat 20.00’den sonraya kalmamak ve tercihen posasız içerikte olması kaydıyla normal hacimde yenebilir.

Takip eden saatler içerisinde sizlere belirtilecek iki farklı zamanda soğuk bir içeceğe karıştırıldığında bir su bardağı hacme ulaşan bir şurubu içmek tüm hazırlık için yeterli olmaktadır. Elbette hazırlık yapılan gece 5-10 kez tuvalete gitme ihtiyacı doğacaktır. Hastaların ishal olarak kaybedecekleri suyu yerine koyabilmeleri için sık sık meyve suyu, su, tanesiz çorba, komposto suyu ve çay gibi sıvıları sık sık içmeleri yeterli olmaktadır ve tavsiye edilir.Gece saat 12.00 dan sonra sıvı dahil herhangi bir gıda alınmamalıdır. Hastalar bu hazırlık sırasında kan sulandırıcı etki gösteren ilaçlar dışında kendi ilaçlarını işlemi yapacak hekimin önerilerinide alarak kullanabilirler.

Tatları ve hacimleri farklı birden fazla kolonoskopi öncesi alınacak likit ilaç mevcuttur. Ülkemizde şu anda üç tip likit formda ilaç vardır.

Bunlardan bir tanesi sulandırılarak ya da meyve suyuna katılarak içilen özelliktedir. Diğeri hiçbir sıvıya katılmadan içilebilen ancak 300-450 ml hacimde tatlı lezzette bir şuruptur. Soğuk olarak içilmesi tavsiye edilir. Diabetik hastalarda  bu şurubun diyet formu tercih edilmelidir. Üçüncü seçenek ise 5 litre hacminde ve soğuk olarak içilmesi gereken özelliktedir. Sıvı içme sorunu yaşayan hastalar için diğer seçeneklerden biriside tablet formunda mevcut olup kolonoskopi hazırlığı bu ilacın kullanımıyla da sağlanabilmektedir.

Kolonoskopi ağrılı bir işlem midir?

Artık damar içi sedo-analjezi uygulamaları ile kolonoskopik tetkikler hastalar tarafından hiçbir şekilde hissedilmeden, sonrasında hiçbir şey hatırlanmadan ve hiç ağrı yaşanmadan yapılabilmektedir. Hemşire asistanının kaliteli, kolon hazırlığının iyi sağlandığı vakalarda tecrübeli endoskopistlerce gerçekleştirilen kolonoskopilerde %96 oranında hasta işlemin yapılıp yapılmadığını bilmeksizin endoskopi ortamını terk etmektedir.

Kolonoskopik incelemenin riskleri var mıdır?

Kolonoskopi girişimsel bir tetkik yöntemidir. Dolayısı ile kolonoskopi işlemi sırasında çok düşük ihtimaller dahilinde de olsa birkaç çeşit yan etki ile karşılaşılabilir. Bunlardan biri kolonoskopi sırasında polip alınması halinde polibin kesildiği zeminden gelişebilecek kanamadır. Genellikle kendi kendine duran özelliktedir ve çoğu zaman bir müdahale gerekmez. Polip alınma sırasında kanama gelişmesi halinde, endoskopist gerekli görürse bu alana direk görüş altında kanama durdurucu ilaç enjeksiyonu yaparak problemi çözer.

Kolonoskopi sırasında oluşabilecek bir diğer komplikasyon polip alınan zeminde gelişebilecek kalın bağırsak yırtılmasıdır. Bu durum tıpta perforasyon olarak adlandırılır. Kolonoskopi sırasında bağırsak delinmesi, bağırsak kanaması gibi komplikasyonlar 1/1000 sıkılıkta ortaya çıkarlar. Bu tarz bir yırtılma gözlenmesi halinde endoskopist, endoklip denilen endoskopik metal dikiş tekniği ile yırtılan bağırsak duvarını kapatabilir. Bu komplikasyonlar kolonoskopi sırasında gözlendikleri için o esnada tamir edilmeleri de mümkün olmaktadır. Tecrübeli ellerde bu komplikasyon oranı çok daha düşük olup bu istenmeyen durumların ortaya çıkması halinde ise kısa sürede yapılacak cerrahi müdahaleler ile sorun ortadan kaldırılabilmektedir.

Bir diğer yan etki kolonoskopiden sonra enfeksiyon gelişimi hususudur ki pratikte yok denecek ölçüde nadir karşılaşılır. Kolonoskopiden sonra bir saate kadar ki sürede hafif karın ağrısı olması mümkündür ve klinik olarak önemi yoktur. Kanama yahut kolon duvarında yırtılma tecrübeli endoskopistlerin yaptığı işlemlerde 3/1000 – 5/1000 oranında görülür. Bağırsak hazırlığının iyi, uyutmanın etkin gerçekleştirildiği deneyimli endoskopistlerce yapılan kolonoskopilerde bu yan etkiler yok denecek oranda az gelişmektedir.

Kolonoskopi öncesi beslenme nasıl olmalıdır?

Kolonoskopi işlemi için temiz bir görüntü oluşturmak açısından kalın bağırsağın tamamen boş olması gerekmektedir. Kalın bağırsağın tamamen boş olması için işlem öncesi belli bir diyete bağlı kalınmalı ve gerekli ilaçlar kullanılmalıdır. Asprin ve benzeri kan sulandırıcı ilaçların kullanımı kolonoskopi işleminden en az 4 gün öncesinde bırakılmalıdır. İşlemden önceki 4 günlük süreçte susam, çörekotu ve çekirdek içeren gıdalar tüketilmemelidir. Kolonoskopi işleminden 3 saat öncesine kadar beslenme sıvı gıdalarla olmalıdır, son 3 saat kala hiçbir gıda tüketimi yapılmamalıdır. Sıvı gıdalar için haşlama et suyu ve tavuk suyu çok fazla yağlı olmamak şartıyla önerilmektedir. Çay, kahve, gazlı içecekler ve meşrubatların tüketilmesinde herhangi bir sakınca bulunmamaktadır. Posasız meyve suları ve bitki çayları da işleme 3 saat kala olan süreçte tüketilebilen içecekler arasındadır. Ancak süt ve ayrandan kesinlikle uzak durulması gerekmektedir.

Kolonoskopi sonrası ne yenir, dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

Kolonoskopi işlemi sonrası, işlem öncesi olduğu gibi tüketilen gıdalara dikkat etmek gerekmektedir. Özellikle gaz yapıcı yiyecek ve içeceklerden kaçınılmalıdır. Kuru baklagiller, asitli içecekler ve çiğ sebzeler işlem sonrası süreçte tüketilmemelidir. Kolonoskopiden sonra ilk bir hafta boyunca alkol ve kan sulandırıcı ilaçların kullanılmaması şarttır. İşlemden sonra ilk 48 saat beslenme düzenine dikkat edilmesi gerekir daha sonrasında gıda tüketiminin kademeli olarak arttırılmasıyla hasta günlük beslenme rutinine geri dönebilmektedir. Kolonoskopiden sonra artan sıvı ve kalori ihtiyacını karşılamak için öncelikli olarak meyve ve sebze suları tercih edilmelidir. Daha sonrasında katı gıdaya geçilmekte ve katı gıdaya geçiş evresinde çok fazla yağlı olmayan gıdalar seçilmelidir. Kolonoskopi işleminin yanı sıra polip çıkarma ve biyopsi işlemleri de gerçekleştiyse hastaya özel diyet programı hazırlanmaktadır.